Để tạo hoa văn, họa tiết trên vải, những “họa sỹ” phụ nữ Mông ở huyện vùng cao Mù Cang Chải có một kỹ thuật tạo hình rất độc đáo, đó là tạo hoa văn trên nền vải bằng sáp ong. Đây cũng là những tri thức dân gian về một nghề thủ công truyền thống đã gắn bó với đời sống thường ngày của người phụ nữ Mông nơi non cao Mù Cang Chải từ xa xưa còn lưu giữ đến ngày nay.
Hình ảnh những “Họa sỹ” xã Chế Cu Nha tạo hoa văn trên vải bằng sáp ong
Thời gian chị Lù Thị Dinh và chị em phụ nữ Mông ở bản Púng Luông, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải đang tấp nập vẽ hoa văn trên nền vải bằng sáp ong và chuẩn bị vải, búp vẽ cũng như đồ dùng cần thiết chuẩn bị sẵn sàng tham gia hội thi vẽ hoa văn trên vải sáp ong tại lễ khai mạc festival trình diễn khèn Mông và Công bố quyết định công nhận Nghệ thuật dùng sáp ong tạo hoa văn trên vải là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia nên các chị ai nấy đều vui mừng, phấn khởi. Chị Lù Thị Dinh ở bản Púng Luông, xã Púng Luông huyện Mù Cang Chải tâm sự. “Được biết năm nay, nghệ thuật vẽ hoa văn trên vải bằng sáp ong của người Mông chúng tôi được nhà nước công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nên tôi vui lắm, thời gian tới chúng tôi sẽ tiếp tục gìn giữ nghề vẽ hoa văn của mình và truyền dạy cho con cháu biết vẽ”.
Để tạo hoa văn trên vải bằng sáp ong, người phụ nữ Mông phải dùng sáp ong có màu vàng và đen được nấu chảy, trộn đều tương ứng với độ đậm màu sắc, là nguyên liệu chính để chế tác nhũng hoa văn trên trang phục. Khi đã chuẩn bị được vải, sáp và bút vẽ họ bắt đầu bước vào công đoạn vẽ hoa văn theo ý tưởng và sở thích của mỗi người. Khi vẽ, họ chấm bút vào sáp ong nóng, kẻ thật khéo những đường thẳng trên vải.. Quá trình vẽ hoa văn bằng sáp ong trên vải đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo cùng độ nhẫn nại đặc biệt của người phụ nữ Mông. Toàn bộ các khâu đều được thực hiện thủ công, mỗi tấm vải cũng sẽ có hoa văn tùy ý theo sức sáng tạo, sở thích riêng của người vẽ. Chính vì thế, hoa văn sáp trên vải của người Mông không chỉ là những câu chuyện kể về thế giới quan, thiên nhiên vùng núi mà còn mang tính nghệ thuật cao và có tính chất độc bản. Chị Chang Thị Nhứ ơ bản Púng Luông – xã Púng Luông huyện Mù Cang Chải chia sẻ. “ Nghề vẽ hoa văn trên vải đã được truyền từ đời này sang đời khác, được biết nghệ thuật vẽ hoa văn của người Mông chúng tôi được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia chúng tôi vui lắm. Thời gian tới chúng tôi sẽ truyền dạy cho con cháu để gìn giữ những nét hoa văn của dân tộc mình để không bị mai một”
Để gìn giữ những nét văn hoá truyền thống của địa phương không bị mai một. Những năm qua cấp ủy chính quyền xã Púng Luông huyện Mù Cang Chải luôn khuyến khích, động viên chị em phụ nữ ở địa phương phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc mình. Đặc biệt là bảo tồn nghệ thuật vẽ hoa văn trên vải bằng sáp ong, từ đó giúp chị em phụ nữ tạo ra những sản phẩm hoa văn đặc sắc và trở thành các sản phẩm hàng hoá có giá trị, góp phần tăng thêm thu nhập ổn định cho phụ nữ. Anh Lý A Tủa - Phó chủ tịch UBND xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải cho biết. “Năm 2023 được Bộ văn hóa thể thao và dung lịch công nhận nghệ thuật Khèn Mông; nghệ thuật dung sáp ong tạo hoa văn trên vải của người Mông là di sản văn hóa quốc gia nên xã Púng Luông cũng rất vui mừng và tự hào. Thời gian tới xã tiếp tục tuyên truyền đến chị em phụ nữ trong toàn xã cần nâng cao ý thức, trách nhiệm, bảo tồn và gìn giữ những nét văn hóa, bản sắc của dân tộc và tích cực truyền dạy cho các cháu để biết thêu thùa, vẽ hoa văn bằng sáp ong trên vải nhằm tạo ra các sản phẩm hàng hóa, giúp chị em có nguồn nhập ổn định”
Chị Lý Thị Ninh ở bản Dề Thàng, xã Chế Cu Nha, là một trong những phụ nữ Mông có nhiều kinh nghiệm trong việc tạo hoa văn trên vải bằng sáp ong từ nhiều năm và là địa chỉ tin cậy được nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến. Các sản phẩm hoa văn của chị đều có mặt tại nhiều địa phương. Năm 2023 nghệ thuật tạo hình hoa văn trên vải bằng sáp ong được Đảng, nhà nước công là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia càng làm cho chị thêm tự hào, phấn khởi và trân quý hơn với nghệ thuật vẽ hoa văn trên vải bằng sáp ong của dân tộc mình Chị Lý Thị Ninh ở bản Dề Thàng, xã Chế Cu Nha huyện Mù Cang Chải nói. “Tôi rất vui và tự hào khi nghệ thuật dùng sáp ong tạo hoa văn trên vải của phụ nữ Mông chúng tôi được Nhà nước ghi nhận và di sản văn hóa quốc gia nên tôi vui lắm. Do đó, tôi nghĩ mình cần phải giữ gìn tốt các giá trị văn hóa của dân tôc mình để truyền dạy cho các thế hệ sau”.
Chị Lý Thị Ninh hướng dẫn chị em vẽ hoa văn trên vải
Nghệ thuật dùng sáp ong tạo hoa văn trên vải của người Mông ở các huyện Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn, tỉnh Yên Bái được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ làm phong phú thêm bản sắc văn hóa truyền thống, mà còn giúp các địa phương có thêm động lực để quảng bá, giới thiệu với du khách về di sản của mình, góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế, văn hóa, du lịch. Đây cũng là một trong những đề án quan trọng trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030./.
Hồng Mỷ - A Lù